לעאָן פּאָך, פּאָרטרעט פֿון דוד בערגעלסאָן (1961)
Dovid Bergelson
(1884-1952)
Maître de la langue et de la forme, Dovid Bergelson fut un véritable « architecte » littéraire dont les thématiques et le style novateurs ouvrirent des nouveaux horizons à la création yiddish. Né en Volhynie en 1884, il emménage à Kiev en 1903 pour y devenir l’un des piliers du monde littéraire, autant comme écrivain que comme militant culturel.
Dans son premier livre, Arum vokzal (Autour de la gare, Varsovie, 1909), on peut déjà discerner les principaux traits de son écriture. Le déclin d’un monde de marchands juifs provinciaux trouve son reflet dans une singulière stylisation de la langue. Le roman est un succès auprès des critiques et du public. Dans ses œuvres ultérieures, Bergelson continue à développer son style, donnant aussi une place importante à des figures féminines. Son roman Nokh alemen (Une tragédie provinciale, Vilnius, 1913) fait apparaître l’une des grandes héroïnes de la littérature yiddish, Mirl, qui incarne les tourments d’un être perdu dans une société où il ne peut trouver sa raison d’être.
דוד בערגעלסאָן, אַרום וואָקזאַל, קיִעוו, ייִדישער פֿאָלקס־פֿאַרלאַג, 1919
Après la révolution d’octobre, Bergelson est l’un des fondateurs de la Kultur-Lige, et le rédacteur en chef du journal Eygns (Kiev, 1918 et 1920) où il publie entre autres son roman Opgang (Déclin).
À partir de 1921, Bergelson réside à Berlin. S’éloignant d’abord de la culture yiddish soviétique, il écrit longtemps pour le journal socialiste new-yorkais Forverts. Mais en 1926 il publie un article programmatique intitulé « Dray tsentern » (Trois centres) où il déclare que le futur de la littérature yiddish ne peut advenir qu’en URSS. Son écriture se transforme alors radicalement pour se conformer au modèle soviétique.
En 1934, Bergelson retourne en URSS et s’installe à Moscou où il devient rapidement l’une des figures phares de la culture yiddish soviétique.
Moscou, Der emes, 1943
דוד בערגעלסאָן, געווען איז נאַכט און געוואָרן איז טאָג, מאָסקווע, דער עמעס, 1943
En tant que membre du Comité antifasciste juif il fut arrêté en janvier 1949 et exécuté le 12 août 1952.
Sharon Bar-Kochva
דוד בערגעלסאָן
1952-1884
דוד בערגעלסאָן איז געווען אַ מײַסטער פֿון שפּראַך און סטרוקטור, אַ ליטעראַרישער אַרכיטעקט וועמענס באַנײַערישער סטיל און טעמאַטיק האָבן געעפֿנט נײַע האָריזאָנטן פֿאַרן ייִדישן וואָרט. געבוירן אין וואָלין אין 1884, איז ער אין 1903 אַריבער קיין קיִעוו וווּ ער איז געוואָרן אַ זײַל פֿון דער ליטעראַרישער סבֿיבֿה, אי ווי אַ פּראָזאַיִקער אי ווי אַ טוער.
זײַן ליטעראַרישער דעביוט, אַרום וואָקזאַל (וואַרשע, 1909), האָט שוין געוויזן עטלעכע פֿון די גרונדשטריכן פֿון זײַן שרײַבן, וואָס זײַנע העלדן זענען קליינשטעטלדיקע סוחרים וועמענס אונטערגאַנג ווערט געשילדערט אין אַן אייגנאַרטיקער, אויססטיליזירטער שפּראַך. דאָס האָט שטאַרק אויסגענומען אי בײַ דער קריטיק אי בײַ דער לייענערשאַפֿט. אין שפּעטערע פּובליקאַציעס האָט ער ווײַטער אַנטוויקלט דעם סטיל און געגעבן אַ צענטראַל אָרט אויך פֿרויען־פֿיגורן. אין זײַן ראָמאַן נאָך אַלעמען (ווילנע, 1913) האָט ער געשאַפֿן איינע פֿון די וויכטיקסטע העלדינס פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, מירל, וואָס פֿאַרקערפּערט די פּסיכאָלאָגישע און סאָציאַלע לײַדן פֿון אַ פֿאַרלוירענעם מענטש.
דוד בערגעלסאָן, שטורעמטעג : דערציילונגען, קיִעוו, קולטור־ליגע, 1927
נאָך דער אָקטאָבער־רעוואָלוציע איז בערגעלסאָן געווען איינער פֿון די גרינדער און טוער פֿון דער קולטור־ליגע און האָט רעדאַגירט דעם אַלמאַנאַך אייגנס (קיִעוו, 1918 און 1920) וווּ ער האָט צווישן אַנדערע פּובליקירט די לאַנגע דערציילונג אָפּגאַנג.
אין 1921 האָט ער זיך באַזעצט אין בערלין. צו ערשט האָט ער זיך אידעאָלאָגיש דערווײַטערט פֿון דער ייִדישער סאָוועטישער קולטור און אויך לאַנג געשריבן פֿאַרן ניו־יאָרקער פֿאָרווערטס. נאָר אין 1926 האָט ער פּובליקירט דעם אַרטיקל „דרײַ צענטערן“ וווּ ער דערקלערט אַז די צוקונפֿט פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור קען נאָר זײַן אין ראַטן־פֿאַרבאַנד. בערגעלסאָנס סטיל האָט זיך דעמאָלט דראַמאַטיש געביטן און זיך מער און מער צוגעפּאַסט צום סאָוועטישן מאָדעל.
דוד בערגעלסאָן, נײַע דערציילונגען, מאָסקווע, דער עמעס, 1947
אין 1934 איז בערגעלסאָן צוריק אין ראַטן־פֿאַרבאַנד, זיך באַזעצט אין מאָסקווע און איז באַלד געוואָרן איינער פֿון די צענטראַלסטע טוערס פֿון ייִדישער קולטור.
ווי אַ מיטגליד פֿונעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט האָט מען אים אַרעסטירט אין יאַנואַר 1949 און דערשאָסן דעם 12טן אויגוסט 1952.
שרון בר־כּוכבֿא
דוד בערגעלסאָן, אויסגעוויילטע ווערק, מאָסקווע, מעלוכע־פֿאַרלאַג פֿון קינסטלערישער ליטעראַטור, 1961